U prethodnom tesktu smo pričali o anatomiji i hormonima repro trakta krava, a sada se bavimo estrusnim ciklusom krava.
Krava je poliestrična životinja, što znači da se pojava estrusa kod krava javlja jednom u periodu od 21-og dana, sa prihvatljivim odstupanjem u intervalu od 18-tog to 24-tog dana. Junice mlečnih rasa dostižu polnu zrelost i počinju redovno da cikliraju sa 9-12 meseci starosti. Ovi prvi ciklusi mogu biti ne regularnog trajanja. Prema morfološkim i fiziološkim promenama na polnim organima, posebno na jajnicima, estrusni ciklus se može podeliti na dve osnovne faze folikularnu (estrogen) i lutealnu (progesteron).
Shema 2. – Estrusni ciklus
Folikularna faza
Folikularna faza traje 4-5 dana. Kako smo ranije rekli polni estrusni ciklus je regulisan hormonskom vezom između hipotalamusa, adenohipofize i gonada, te folikularna faza počinje lučenjem GnRH iz hipotalamusa. GnRH stimuliše oslobađanje FSH i LH. FSH deluje na folikul i nastavlja se sazrevanje ovocita. Folikul počinje da luči estrogen. Dolazi do ispoljavanja spoljašnjih znakova estrusa pod uticajem estrogena. LH se oslobađa u velikoj količini kada nivo progesterona opadne a nivo estrogena se podigne na minimum 10 puta viši nivo od bazalnog. Oslobađanje tolike količine LH dovodi do pucanja tercijarnog folikula i izlaska zrele jajne ćelije – dolazi do ovulacije.
Lutealna faza
Lutelana faza se nastavlja na folikularnu fazu. Folikul koji je pukao se menja u hemoragično telo pa u žuto telo. Žuto telo sintetiše i luči progesteron, te počinje progesteronska faza (lutealna) koja traje oko 17 dana. Nakon oko 14 dana progesteronskog uticaja materica počinje da luči PGF2a – prostaglandin. PGF2a izaziva regresiju žutog tela i smanjenje lučenja progesterona te se do 17 dana lutealna faza završava. Sada hipotalamus kome je bilo blokirano lučenje FSH i LH negativnom povratnom spregom sa nivoom progesterona u krvi počinje da luči FSH i LH, te folikuli ponovo rastu i opet počinje folikularna faza.
Izostanci estrusa i ovulacije – anovulacija i anestrija
Obratićemo pažnju na dva termina koja koristimo kada ovulacija i estrus izostaju kod mlečne krave – anovulacija i anestrus. Ova dva stanja mogu da budu i pozitivni i negativni pokazatelji reproduktivnog statusa krave. Kod steone krave se javlja i anovulacija i anestrus – u tom slučaju su pozitivni pokazatelji. Ali, sa druge strane, ova stanja su uzroci neuspeha u reprodukciji krava koje nisu steone. Iako su na sličan način problematični, uzroci i potencijalna rešenja za stanja anestrusa i anovulacije se razlikuju. U svakom slučaju je potrebno razumeti šta se dešava u slučaju svake pojedinačne krave u stadu, a onda i uvideti koji su problemi na nivou stada.
Anovulacija predstavlja svaku situaciju u kojoj ne dolazi do ovulacije. Može se desiti da folikul ne dostigne odgovarajuću veličinu ili osetljivost da bi došlo do ovulacije. Ukoliko nijedan folikul ne dostigne stanje pucanja – otpuštanja jajne ćelije, i transformacije u žuto telo, proces reprodukcije ne može biti završen. Kod sveže oteljenih krava, prva ovulacija se obično javlja do 30-og dana laktacije, ali može proći bez spoljašnjih znakova estrusa. Uobičajeno je da se period od teljenja do prve ovulacije produži i dosta duže od optimuma. U proseku, 23% krava koje se osemenjavaju prvi put posle teljenja nisu u ovulaciji. Čak i kod kasnijih osemenjavanja više od četvrtine krava ne ulaze normalno u ovulaciju. Kada takve krave, koje ne ovuliraju redovno, uđu u ovulaciju, stopa steonosti je niža i stopa gubitka steonosti je viša nego kod krava koje normalno cikliraju.
Anestrus je termin koji se povezuje sa anovulacijom, a ima drugačije značenje. Anestrus označava stanje u kojem životinja ne pokazuje spoljašnje znakove estrusa – ne dozvoljava naskakanje, nije primetno više aktivna, izostaju bilo kakvi spoljašnji znakovi. Može se desiti da krava koja je u anestrusu stvarno nije u redovnom ciklusu, ali je opšte poznato da i krave koje redovno cikliraju ponekad ne pokazuju spoljašnje znakove estrusa. Kao kod anovulacije, pojava anestrusa je najčešća u prvih mesec dana po teljenju, ali može se nastaviti mesecima i predstavljati ozbiljan problem na farmi.
U sledećem tekstu na ovu temu se bavimo pokazateljima učinka reprodukcije
Vladan Ćirić
Katarina Šolaja
Vladimir Đorđević
Maj 2022