Prethodni tekst. Primena inbridinga i uopšte planskog parenja u nekom nivou srodstva kroz istoriju je bio važan selekcijski metod.
Da zaključimo
Cilj je povećanje homozigotnosti ili barem smanjenje varijabilnosti u populaciji u korist alela gena koji su nadmoćniji za osobine koje su ekonomski značajne. Plansko sparivanje u srodstvu su često uticali određujuće na vrline i mane kod različitih rasa. Primeri su mnogobrojni – kod holštajna osobine mlečnosti, okvira i konformacije vimena, kod dzerseja oblici kapa i beta kazeina (BB i A2A2) kao i sadržaj komponenti mleka, kod šarolea – visok procenat mesa (randman) i td. Međutim, povećanje homozigotnosti parenjem u srodstvu je praćeno pojavom koja se naziva inbriding depresija. Inbriding depresija se ogleda u smanjenju prosečne ispoljenosti jedne ili više kvantitativnih osobina, pojave nedostataka u telesnoj građi i lošijoj vitalnosti, plodnosti i zdravlju grla. Do neželjenih pojava dolazi usled povećanja homozigotnosti koja omogućava da se recesivni i štetni geni nepovoljno ispoljavaju u homozigotnim genotipovima, istovremeno dolazi do gubitka efekta dominantnosti (Lazarević, 1987).
Odličan primer za uticaj inbriding depresije je holštajn rasa. Tačno je da su krave u holštajn populaciji sve produktivnije i profitabilnije, međutim svako povećanje za 1% koeficijenta inbridinga u proseku sa sobom nosi:
- 358 kg mleka manje u toku života plotkinje
- 8 dana duži servis period nakon prve laktacije
- 13 dana kraći Proizvodni Vek životinje
Pored toga, u Srbiji je situacija još složenija, država daje podsticaje po kravi, jedan od važnih uslova za dobijanje tih podsticaja je da životinja ne sme da pređe nivo od 7% koeficijenta inbridinga. Dakle kod nas se ekonomska šteta parenjem životinja u srodstvu (preko 7%) dodatno uvećava. Sada je jasnije kako kontrolisanje koeficijenta inbridinga u stadu ili populaciji postaje ozbiljan faktor koji utiče na profitabilnost neke farme.
Slični podaci se mogu naći i u literaturi koja govori o uticaju inbriding depresije na jedinke simentalske rase i tovnih rasa (šarole, limuzin, angus), po pravilu sa povećanjem koeficijenta inbridinga, dobijamo jedinke koje u proseku daju manje mleka, ili imaju manje priraste, randmane, manje su vitalni, plodni i kraće žive. Osobine životinja koje su povezane sa zdravljem su najosetljivije na inbriding depresiju, iako su to osobine sa niskom naslednošću (heritabilitetom). Isto tako, ove osobine veoma pozitivno deluju na povećanje heterozigotnosti i heterozis efekat koji nastaje prilikom ukrštanja različitih rasa. Nivo srodstva meren koeficijentom inbridinga je relativan za svaku rasu ili populaciju. U populacijama koje poseduju više recesivnih alela gena biće više homozigotnih genotipova sa tim recesivnim alelima te će biti i veći njihovi nepovoljni efekti. Ipak, su postavljene neke okvirne granice o nivoima srodstva te se smatra da kada je:
- Koeficijent inbridinga do 3.15%, to nizak nivo srodstva u jednoj populaciji
- Koeficijent inbridinga od 3.15% do 6.25%, to srednje-nizak nivo srodstva u jednoj populaciji
- Koeficijent inbridinga od 6.25% do 12.5%, to srednje-visok nivo srodstva u jednoj populaciji
- Koeficijent inbridinga preko 12.5%, to visok nivo srodstva u jednoj populaciji
U malim populacijama, kakve su populacije autohtonih rasa npr. buša, kontrola parenja u srodstvu je čini se još važnija. Genomska analiza koja se koristi kod rasa kao što su simentalac, holštajn i najzastupljenije tovne rase (limuzin, šarole, belgijsko plavo, angus, hereford, tovni simentalac) nam pomaže da lako i brzo identifikujemo i uočimo nosioce letalnih i semi-letalnih gena, kao i nosioce drugih genetskih anomalija i odstranimo ih iz selekcijskih planova i programa. I tako se i pored povećanja koeficijenta inbridinga, mogu izbeći neke negativne posledice povećanja homozigotnosti i sparivanje jedinki koji su nosioci istih genetskih defekata. Kod „malih rasa“ kao što je buša, ne postoji baza na osnovu koje se genomska analiza može obaviti. Otkrivanje genetskih defekata mora da sačeka dobijanje i testiranje potomstva. Nažalost, testiranje potomstva se kod buše ne sprovodi, te je kontrola parenja u srodstvu, koja je u malim populacijama neminovna, jedna od glavnih preventivnih metoda u očuvanju genetičke varijabilnosti. U cilju usporavanja povećanja homozigotnosti, različiti odgajivači buše međusobno razmenjuju priplodnjake i genetski materijal (seme za VO) iz različitih stada i populacija. Međutim, ovakav način kontrole srodstva nije sistemski i nije uvek pouzdan.
U svrhu određivanja tačnog stepena srodstva se mogu koristiti razni softveri, genomska analiza ili tabele u ekselu. U sva tri slučaja najveći izazov predstavlja formiranje baze podataka iliti referentne populacije. Zato je ručno računanje koristeći Wright-ovu formulu najčešći način određivanja stepena srodstva u malim populacijama. Tačni pedigrei životinja, odnosno potpunost i tačnost podataka o poreklu svake životinje na farmi ili stadu su preduslov za pouzdano određivanje nivoa srodstva i njegovog kontrolisanja. Bez potpunih podataka o muškim precima za najmanje tri linije unazad (Otac, Majčin Otac, Majčine Majke Otac) svaki pokušaj određivanja stepena srodstva je otežan.
Vladan Ćirić,
Mart 2021